Το ανθρώπινο δικαίωμα στο νερό

 Η 22α Μαρτίου αποτελεί την παγκόσμια ημέρα για το νερό. Στόχος της η προσέλκυση της προσοχής της διεθνούς κοινωνίας στη σημασία του πολυτιμότερου αγαθού της γης και η επαγρύπνηση για την αειφόρο διαχείριση των πηγών του. 

Η επίσημη πρόταση για τη θεσμοθέτηση αυτής της παγκόσμιας ημέρας προήλθε από την Agenda 21 που υιοθετήθηκε στη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη (UNCED), γνωστή και ως Διάσκεψη του Ρίο (1992), ορόσημο στην ιστορία του Διεθνούς Δικαίου του Περιβάλλοντος. H Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών ανταποκρίθηκε άμεσα στην πρόταση αυτή (A/RES/47/193).

Σημαντικότερη, ωστόσο, είναι η συμβολή της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ στην αναγνώριση του δικαιώματος στο νερό ως πανανθρώπινο δικαίωμα. Ακούγεται περίεργο, αλλά μέχρι το 2010 το ανθρώπινο δικαίωμα στο νερό δεν αναφερόταν ρητά σε καμία παγκόσμια Συνθήκη για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Το έτος εκείνο (28 Ιουλίου 2010), με το Ψήφισμα 64/292 η ΓΣ αναγνώρισε "το δικαίωμα στο ασφαλές και καθαρό πόσιμο νερό και στην υγιεινή ως ανθρώπινο δικαίωμα ουσιώδες για την πλήρη απόλαυση της ζωής και όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων".

Με άλλα λόγια, το οικουμενικό όργανο του ΟΗΕ συνέδεσε το δικαίωμα στο νερό με τις υποχρεώσεις των κρατών που απορρέουν από το σύνολο των διεθνών Συνθηκών του Δικαίου των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, καθώς και απάντων, πιστεύω, των εθνικών συνταγμάτων.

Παραδόξως, το Ψήφισμα 64/292 της ΓΣ του ΟΗΕ δεν ελήφθη με consensus. 41 κράτη μέλη του παγκόσμιου οργανισμού αποφάσισαν να μη δώσουν τη θετική ψήφο τους, αλλά να απέχουν. Ανάμεσα στους τελευταίους, οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Τουρκία, η Ελλάδα και η Κύπρος! Στο δελτίο τύπου της Γενικής Συνέλευσης διαβάζουμε τους λόγους που οδήγησαν τα δύο μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας (ΗΠΑ και ΗΒ) στην αποχή, αλλά δεν διακρίνουμε το λόγο των ελληνικών αποχών, καθώς φαίνεται πως Ελλάδα και Κύπρος δεν εξήγησαν τη στάση τους από το βήμα της Συνέλευσης. Υποθέτουμε ότι ευθυγραμμίστηκαν με την άποψη της πλειοψηφίας των απεχόντων, ότι δηλαδή το Ψήφισμα προλάμβανε το αποτέλεσμα της σχετικής συζήτησης που διεξαγόταν στα πλαίσια του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στη Γενεύη.

Πάντως, δύο μήνες αργότερα (24 Σεπτεμβρίου 2010), το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, επικαλούμενο inter alia το Ψήφισμα της Γενικής Συνέλευσης, επιβεβαίωσε ομόφωνα ότι "το ανθρώπινο δικαίωμα στο ασφαλές πόσιμο νερό και στην υγιεινή πηγάζει από το δικαίωμα σε ένα επαρκές βιωτικό επίπεδο και σχετίζεται άρρηκτα [...] με το δικαίωμα στη ζωή και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια" (A/HRC/15/L.14).

Το πρόβλημα είναι ότι τα παραπάνω δύο κείμενα συνιστούν soft law, συνεπώς δεν είναι δεσμευτικού χαρακτήρα. Μολαταύτα, δεδομένου ότι οι όποιοι απέχοντες δεν εξέφρασαν διαφωνία ως προς την ουσία αλλά ως προς διαδικαστικά ζητήματα, μπορεί να θεωρηθεί πως το σύνολο της διεθνούς κοινότητας αντιλαμβάνεται το ανθρώπινο δικαίωμα στο νερό ως νομική υποχρέωση των κρατών. Τα παραπάνω κείμενα δηλαδή συνιστούν απόδειξη ύπαρξης opinio juris.

Σε κάθε περίπτωση, το έργο της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών από τη μια ευαισθητοποιεί την παγκόσμια κοινή γνώμη απέναντι στην αδυναμία πρόσβασης σε καθαρό νερό 800 εκατομμυρίων ανθρώπων, και από την άλλη εξασφαλίζει ότι τα παραβιάζοντα το δικαίωμα στο νερό κράτη θα υφίστανται τουλάχιστον μεγάλο πολιτικό κόστος.

Τέλος, δεν πρέπει να παραλείψουμε να επισημάνουμε τον ενισχυτικό ρόλο των περιφερειακών οργανισμών στην αναγνώριση ενός ανθρώπινου δικαιώματος στο νερό. Το καλύτερο παράδειγμα είναι ίσως η Ευρωπαϊκή Χάρτα για τις Υδάτινες Πηγές του Συμβουλίου της Ευρώπης (2001). Σύμφωνα με το άρθρο 5 της Συνθήκης αυτής που δεσμεύει όλα σχεδόν τα ευρωπαϊκά κράτη, "όλοι έχουν το δικαίωμα [πρόσβασης] σε μία επαρκή ποσότητα νερού για την εξυπηρέτηση των βασικών τους αναγκών".

Σήμερα, παγκόσμια ημέρα για το νερό, αλλά και κάθε μέρα, ας έχουμε στο νου μας τα εκατομμύρια συνανθρώπων μας που δεν απολαμβάνουν το ανθρώπινο αυτό δικαίωμα και ας μεριμνήσουμε ώστε οι επόμενες γενιές να μην το στερηθούν.