Η 10η Ιουνίου αποτελεί τη θλιβερή επέτειο της σφαγής των κατοίκων του Διστόμου από το γερμανικό στρατό κατοχής το 1944. 67 χρόνια αργότερα, τα θύματα εκείνης της θηριωδίας, όπως άλλωστε και τα θύματα των άλλων ελληνικών πόλεων που έζησαν τις θηριωδίες των ναζιστικών στρατευμάτων (Καλάβρυτα, Λιδωρίκι κ.α.), δεν έχουν δικαιωθεί. Οι συγγενείς των θυμάτων του Διστόμου βρίσκονται από το 1997 στα ελληνικά και από το 2003 στα ιταλικά δικαστήρια διεκδικώντας αποζημιώσεις από το γερμανικό κράτος. Πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι οι αποζημιώσεις που ζητούν οι πολίτες του Διστόμου δεν πρέπει να συγχέονται με τις πολεμικές επανορθώσεις που η Γερμανία οφείλει στην Ελλάδα.
Παρότι οι Διστομίτες κέρδισαν σε όλα τα επίπεδα (Πρωτοδικεία, Εφετεία, Ανώτατα Δικαστήρια), με τελευταία τη δικαίωση πριν από λίγες μέρες από το Ανώτατο Δικαστήριο της Ιταλίας, οι αποφάσεις δεν έχουν ακόμη εκτελεστεί. Στην Ελλάδα λόγω της ασυλίας εκτελέσεως που προβλέπει ο ελληνικός Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας για λόγους εθνικού συμφέροντος (εν προκειμένω διατήρηση καλών σχέσεων με τη Γερμανία) και στην Ιταλία εξαιτίας της προσφυγής της Γερμανίας στο Διεθνές Δικαστήριο τη Χάγης. Η υπερασπιστική γραμμή της Γερμανίας έχει μόνιμα ως πυρήνα την αρχή της ετεροδικίας.
Η αρχή της κρατικής ετεροδικίας (extraterritoriality) ή άλλως της κρατικής ασυλίας (state immunity), εθιμικής προέλευσης, σημαίνει πρακτικά ότι ένα κράτος δεν υπόκειται στη δικαιοδοσία των δικαστηρίων άλλων κρατών. Στόχος της αρχής αυτής, η οποία είναι συναφής με το προνόμιο της ετεροδικίας των διπλωματικών υπαλλήλων που προβλέπεται ρητά από το Διπλωματικό και Προξενικό Δίκαιο, είναι η προστασία της κρατικής κυριαρχίας. Παραδοσιακά, το κράτος δικαιούται απόλυτη ετεροδικία για τις κυριαρχικές πράξεις του (acta iure imperii), ενώ εξαιρέσεις υπάρχουν για πράξεις διαχείρισης (acta iure gestionis) όπου το κράτος ενεργεί ως ιδιώτης. Ωστόσο, η εξέλιξη του διεθνούς δικαίου, ιδιαιτέρως στα πεδία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, του ανθρωπιστικού δικαίου, της διεθνούς ευθύνης και του διεθνούς οικονομικού δικαίου, επιβάλλει πλέον περισσότερες εξαιρέσεις στην κρατική ασυλία.
Η τάση αυτή αποτυπώνεται σε δύο σύγχρονες Συμβάσεις: Το άρθρο 11 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης της Βασιλείας γα την Κρατική Ασυλία (1972) προβλέπει εξαίρεση από την ετεροδικία για αδικήματα που τελέστηκαν στο έδαφος ενός κράτους από υπηκόους άλλου κράτους (Δείτε το κείμενο της Σύμβασης εδώ). Αντίστοιχο περιεχόμενο έχει και το άρθρο 12 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών περί Δικαιοδοτικών Ασυλιών των Κρατών και της Περιουσίας τους (United Nations Convention on Jurisdictional Immunities of States and their Property) η οποία υιοθετήθηκε το 2004, αλλά δεν έχει συγκεντρώσει, μέχρι σήμερα, τον απαιτούμενο αριθμό επικυρώσεων (Δείτε το κείμενο της Σύμβασης εδώ). Αξίζει να σημειωθεί ότι καμία από τις παραπάνω Συμβάσεις δεν έχει επικυρωθεί από την Ελλάδα, η οποία συνεπώς δεν μπορεί να τις επικαλεστεί, ενώ η Γερμανία έχει επικυρώσει την πρώτη. Περαιτέρω, δεν διευκρινίζεται αν οι διατάξεις των παραπάνω Συμβάσεων ισχύουν για ζημίες που προκλήθηκαν σε ξένο έδαφος κατά τη διάρκεια ενόπλων συρράξεων.
Παράλληλα, θα πρέπει να αποδειχθεί ότι οι εξαιρέσεις στην αρχή της κρατικής ασυλίας που επιβάλλουν οι δύο αυτές Συμβάσεις κωδικοποιούν υφιστάμενο εθιμικό δίκαιο, ειδάλλως δεν μπορούν να εφαρμοστούν αναδρομικά για πράξεις που διαπράχθηκαν το 1944. Από την άλλη, ακόμα κι αν οι δύο Συμβάσεις δεν κωδικοποιούν εθιμικό κανόνα, τουλάχιστον αποδεικνύουν ότι δεν υπάρχει πλέον έθιμο περί απόλυτης κρατικής ετεροδικίας, αφού απουσιάζει η βασική προϋπόθεση της opinio juris. Σε κάθε περίπτωση, είναι αναμφίβολο ότι εξαιρέσεις στην αρχή της ετεροδικίας των κρατών προκύπτουν από τις εθιμικές διατάξεις του Δικαίου των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου.
Πράγματι, τόσο ο ελληνικός Άρειος Πάγος όσο και το ιταλικό Ανώτατο Δικαστήριο έκριναν ότι η αρχή της ετεροδικίας δεν ισχύει εν προκειμένω για το γερμανικό κράτος, εφόσον τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα (όπως το δικαίωμα στη ζωή), που παραβιάστηκαν κατάφορα στο Δίστομο, υπερισχύουν κάθε άλλης αρχής του διεθνούς δικαίου, συνιστούν δηλαδή ius cogens. Ως εκ τούτου, το Ανώτατο Δικαστήριο της Ιταλίας έκρινε πως, βάσει του Δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι δυνατή εκτέλεση της ελληνικής δικαστικής απόφασης σε βάρος του γερμανικού Δημοσίου στο ιταλικό έδαφος. Υπάρχει, όμως, και αντίθετη απόφαση: Το 2002 το ελληνικό Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο έκρινε σε ανάλογη υπόθεση αγωγών αποζημίωσης που κατατέθηκαν από συγγενείς θυμάτων του Λιδωρικίου, ότι η Γερμανία απολαμβάνει ετεροδικίας ενώπιον των ελληνικών δικαστηρίων (Απόφαση 6/2002).
Βλέποντας ότι όλες οι ετυμηγορίες ήταν εναντίον της (ανάλογες δίκες εναντίον του γερμανικού Δημοσίου κέρδισαν και Ιταλοί πολίτες), η Γερμανία αποφάσισε να κινηθεί σε κρατικό επίπεδο. Το Δεκέμβριο του 2008 προσέφυγε στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης εναντίον της Ιταλίας (Δείτε εδώ το έγγραφο του Διεθνούς Δικαστηρίου Δικαιοσύνης για τη γερμανική προσφυγή). Αίτημά της είναι να αναγνωριστεί ότι η Ιταλία παραβίασε τις διεθνείς της υποχρεώσεις απέναντι στη Γερμανία με βάση το διεθνές δίκαιο, επειδή τα ιταλικά δικαστήρια δε σεβάστηκαν την ασυλία του γερμανικού κράτους ενώπιον των ιταλικών δικαστηρίων. «Εάν πάψει να ισχύει αυτή η βασική αρχή, απειλείται η παγκόσμια κοινότητα κρατών με νομική ανασφάλεια» ήταν η δήλωση του Γερμανού Υπουργού Εξωτερικών Γκίντο Βεστερβέλε.
Τον Ιανουάριο του 2011, η Ελλάδα αποφάσισε να καταθέσει αίτημα παρέμβασης στη δικαστική διαμάχη μεταξύ της Ιταλίας και της Γερμανίας στη Χάγη (Δείτε εδώ το έγγραφο του Διεθνούς Δικαστηρίου Δικαιοσύνης για το ελληνικό αίτημα παρέμβασης). Υπενθυμίζουμε ότι το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης ασχολείται αποκλειστικά με διακρατικές προσφυγές κι όχι ιδιωτών. Συνεπώς, οι συγγενείς των θυμάτων του Διστόμου δεν μπορούν να συμμετάσχουν στη διαδικασία.
Νομική βάση της ελληνικής παρέμβασης αποτελεί το άρθρο 62 του Καταστατικού του Διεθνούς Δικαστηρίου, το οποίο είναι προσαρτημένο στο Χάρτη του ΟΗΕ. Σύμφωνα με αυτό, εάν ένα κράτος θεωρεί ότι έχει έννομο συμφέρον το οποίο δύναται να θιχτεί από τη σχετική με μια υπόθεση απόφαση του Δικαστηρίου, αυτό μπορεί να ζητήσει να παρέμβει, ενώ το Δικαστήριο θα κρίνει το παραδεκτό της παρέμβασης.
Ουσιαστικά, μέσω της εν λόγω νομικής παρέμβασης η Ελλάδα υποστηρίζει την ιταλική επιχειρηματολογία ενώπιον του δικαστηρίου της Χάγης και ζητά την απόρριψη της γερμανικής προσφυγής, ώστε να εφαρμοστούν οι αποφάσεις των ιταλικών δικαστηρίων και οι κάτοικοι του Διστόμου να λάβουν την αποζημίωση των 9,5 δις δραχμών (περίπου 28 εκ. Ευρώ, χωρίς να υπολογίζονται οι τόκοι) που όρισε το Πρωτοδικείο της Λιβαδειάς (Απόφαση 137/1997) κι επικύρωσε τελεσίδικα η ολομέλεια του Άρειου Πάγου (Απόφαση 11/2000) και το ιταλικό Ανώτατο Δικαστήριο πριν από λίγες ημέρες.
Σύμφωνα με τον καθηγητή Διεθνών και Ευρωπαϊκών Θεσμών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και πληρεξούσιο του ελληνικού Δημοσίου για την εν λόγω υπόθεση ενώπιον του δικαστηρίου της Χάγης, κ. Στέλιο Περράκη, “όταν ένα κράτος έχει τελέσει φρικαλεότητες τέτοιου είδους, όπως εθνοκαθάρσεις ή εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, τότε η αρχή της ετεροδικίας πρέπει να κάμπτεται. Δε μπορεί να κρύβεται ένα κράτος πίσω από την ετεροδικία. Δε μπορεί η Γερμανία να παραδέχεται ανοιχτά ότι πραγματοποίησε σφαγή στο Δίστομο, ωστόσο να μην επιθυμεί αυτή η παραδοχή να έχει καμία πρακτική συνέπεια”.
Μέσα στον τρέχοντα μήνα, το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης θα αποφασίσει αν θα κάνει δεκτή την παρέμβαση της Ελλάδας. Εφόσον το Δικαστήριο χορηγήσει τη σχετική άδεια, τότε η χώρα μας θα μπορεί να μετάσχει στη δικαστική διαδικασία, εκφράζοντας τη θέση της για το ζήτημα της κρατικής ετεροδικίας και παρουσιάζοντας τα ελληνικά επιχειρήματα επί της ουσίας της διαφοράς.
Η ελληνική αντιπροσωπεία στο Διεθνές Δικαστήριο αναμένεται να επικαλεσθεί τις αποφάσεις του Αρείου Πάγου και του ιταλικού Ανώτατου Δικαστηρίου, οι οποίες θεωρούν πως η κρατική ασυλία αμβλύνεται σε περιπτώσεις σοβαρών διεθνών εγκλημάτων. Στο ελληνικό νομικό «οπλοστάσιο» μπορεί να προστεθεί ένα ακόμα ισχυρό επιχείρημα. Ακόμα κι αν δεχτούμε τον απόλυτο χαρακτήρα της αρχής της ετεροδικίας, η Γερμανία ουσιαστικά παραιτήθηκε αυτής όταν το Πρωτοδικείο της Καρλσρούης έκρινε πως είναι αναρμόδιο να εκδικάσει προσφυγές Ελλήνων που ζητούσαν αποζημιώσεις για ναζιστικές θηριωδίες.
Από την άλλη, λόγικα η Γερμανία θα υποστηρίξει την εθιμικότητα της απόλυτης ετεροδικίας και πιθανό να επικαλεστεί την απόφαση του ελληνικού Ανώτατου Ειδικού Δικαστηρίου, στην υπόθεση του Λιδωρικίου. Τους ισχυρισμούς της θα υποστηρίξουν και η νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Στρασβούργου (Υπόθεση Al-Adsani v. United Kingdom και Υπόθεση Mcelhinney v. Ireland), σύμφωνα με την οποία η διεθνής τάση για περιορισμό της ετεροδικίας περιορίζεται προς το παρόν περισσότερο σε «ασφαλίσιμες» βλάβες (π.χ. τροχαία) και πολύ λιγότερο σε πράξεις που αφορούν τον πυρήνα της κρατικής υπόστασης, όπως είναι η δράση ενός στρατιώτη σε ξένο έδαφος !
Είτε γίνει παραδεκτή η ελληνική παρέμβαση στη Χάγη είτε όχι, η δίκη θα συνεχιστεί και το αποτέλεσμά της θα έχει μεγάλη σημασία τόσο για το Δίστομο, αλλά και για όλα τα θύματα του ναζισμού που πάνω από μισό αιώνα περιμένουν δικαίωση. Αυτό ακριβώς φοβάται και η Γερμανία. Εάν η Γερμανία χάσει στη Χάγη, η περίπτωση του Διστόμου θα δημιουργήσει δεδικασμένο και πιθανόν να αποτελέσει την αρχή ενός ντόμινο αιτημάτων για αποζημιώσεις εκατομμυρίων θυμάτων, κυρίως από χώρες όπως η Πολωνία και η Ρωσία.
Για το ζήτημα της κρατικής ετεροδικίας συστήνω το βιβλίο της Βασιλικής Σαράντη «Η ετεροδικία του κράτους στο διεθνές δίκαιο: Σύγχρονο καθεστώς και νέες τάσεις στο πεδίο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου». Την έκδοση του βιβλίου επιμελήθηκε ο εκπρόσωπος της Ελλάδας στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης για την υπόθεση που συνδέεται με το Δίστομο, καθηγητής κ. Στέλιος Περράκης. Ιδιαιτέρως διαφωτιστικό είναι και το σύγγραμα «Η ανθρώπινη διάσταση του Διεθνούς Δικαίου: Αλληλεπιδράσεις Γενικού Διεθνούς Δικαίου και Δικαιωμάτων του Ανθρώπου» του Καθηγητή Λίνου Αλέξανδρου Σισιλιάνου. Την έκδοση του βιβλίου επιμελήθηκε ο Ακαδημαϊκός Εμμανουήλ Ρούκουνας. Εγώ τα βρήκα εδώ:
Από τη διεθνή βιβλιογραφία προτείνω τα ακόλουθα:
Για τη σφαγή του Διστόμου δείτε το ακόλουθο ντοκυμαντέρ, με κεντρικό πρόσωπο τον Αργύρη Σφουντούρη, ο οποίος σε ηλικία 4 ετών επέζησε από τη σφαγή και είναι σήμερα ένας από εκείνους που διεκδικούν τις γερμανικές αποζημιώσεις:
Μπορείτε να το παραγγείλετε από εδώ:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.